Zuid-Holland is vanuit landschap gedacht op te delen in de kerngebieden veenweiden, kust, duinen en de Zuid-Hollandse Delta.
Kerngebied Zuid-Hollandse Delta bestaat uit de eilanden Voorne-Putten, Goeree-Overflakkee, Hoeksche Waard, IJsselmonde en Eiland van Dordrecht. Dit is op onderstaande kaart uit het ZH-PLG weergegeven.
De Zuid-Hollandse Delta is net als de Zeeuwse delta gevormd door eeuwenlange waterbeheersing en inpoldering. Het gebied kenmerkt zich door landbouw en natuurontwikkeling, waarbij water een prominente rol heeft.
Het jonge zeekleilandschap komt in dit gebied het meest voor.
Vanaf de 13e eeuw begon men stukken land te bedijken, zoals op Voorne de ringvormige polders rond Abbenbroek en Zwartewaal. Ook op Goeree-Overflakkee werden vrij vroeg ringvormige polders gevormd door het bedijken van 'opwassen', afzettingen midden in het water. Door het inpolderen van de 'aan-' en 'opwassen' werd zo tot in de 20e eeuw nieuw land gewonnen.
De buitendijkse grond omvat natuurgebieden onder invloed van water als het Haringvliet. Hier zie je bijvoorbeeld slikken en gorzen. Op Goeree-Overflakkee zijn deze gebieden onderdeel van Natura 2000-gebied Grevelingen en Krammer-Volkerak. Bij Voorne-Putten en Hoeksche Waarde is dit Haringvliet en Hollands Diep. Bij Eiland van Dort is dit de Biesbosch. Bij IJsselmonde is dit Oude Maas.
Op de eilanden in de Zuid-Hollandse Delta is het grondgebruik voornamelijk akkerbouw met enkele melkveehouderijen. Op Voorne-Putten is relatief meer melkveehouderij en glastuinbouw aanwezig.
Verzilting en beschikbaarheid van water
De verzilting (waterkwaliteit) en de beschikbaarheid van zoet water (waterkwantiteit) zullen op de Zuid-Hollandse eilanden een knelpunt gaan worden. Voor de toekomst van de landbouw is het daarom belangrijk hier mee bezig te zijn.
Hoe dichter bij de kust, hoe zouter het grondwater is dat via kwel bijdraagt aan verzilting van het oppervlaktewater. Water uit de grote rivieren wordt ingelaten om het zout weg te spoelen. De beschikbaarheid van zoet water uit de grote rivieren kan veranderen door klimaatverandering, zeespiegelstijging en veranderende rivierafvoer. Vooral Voorne-Putten en Goeree-Overflakkee zijn voor de zoetwatervoorziening in grotere mate afhankelijk van inlaat uit de grote rivieren voor het spoelen tegen interne verzilting (zoute kwel). Verzilting heeft een effect op groeiomstandigheden voor gewassen maar beperkt ook de mogelijkheid tot beregenen onder droge omstandigheden.
Het huidige systeem moet worden aangepast zodat (toekomstige) extreme neerslag niet leidt tot onaanvaardbare wateroverlast en versneld afvoeren niet onnodig leidt tot tekorten in drogere perioden.
Een belangrijke opgave is voldoende zoet water behouden of omgaan met zoutere omstandigheden. Door klimaatverandering verandert de beschikbaarheid van zoet water op de eilanden. Op sommige plekken komt zout kwelwater naar boven. Brak oppervlaktewater beperkt de mogelijkheid tot beregening tijdens droogte.
Waterkwaliteit
Veel water in dit gebied voldoet niet aan de eisen die zijn gesteld in de Kaderrichtlijn Water (KRW). Dit komt door een hoge belasting van het water met nutriënten en bestrijdingsmiddelen.
Gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten moeten teruggedrongen worden om de waterkwaliteit te verbeteren.
Biodiversiteit
Natuur is vooral buitendijks te binden. Binnendijks is het leefgebied voor veel soorten beperkt. Diepe sloten, smalle oevers en intensief beheerde dijken en bermen laten op veel plaatsen weinig ruimte voor natuur.
Zowel de natuurgebieden als de wateren in de Delta hebben last van een te hoge belasting met stikstof en stikstofverbindingen. Een groot deel van die belasting komt uit het buitenland (België, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk) waardoor het lastig is hier iets aan te doen. Voor duingebieden Kwade Hoek en Voornes Duin kunnen gebiedsgerichte maatregelen met name in de landbouw helpen om de stikstofbelasting te verminderen.
In de Zuid-Hollandse Delta moeten nog veel ecologische verbindingszones worden gerealiseerd. Grote nog te realiseren gebieden in het kader van Natuur Netwerk Nederland (NNN) zijn de Leenheerenpolder, Schapegors, Buttervlietpolder, Thomaswaard en de Binnenduinrand van Goeree.
In de Delta ligt ook een opgave om een bijdrage te leveren aan de Bossenstrategie. Dit kan gaan om de realisatie van meer natte bossen en/of grienden langs de rivieren en binnendijkse droge bossen langs rivierdijken en kreken, erfbeplanting, agroforestry en grotere boseenheden.
Landschap
Uit berekeningen in de deelgebieden in het lopende project Landbouw en Openbaar Groen blijkt dat op de Zuid-Hollandse Eilanden het oppervlak groenblauwe dooradering nu nog onder de doelstelling van 10% van het landschap ligt. Groenblauwe dooradering is bijvoorbeeld het toepassen van bufferstroken langs sloten en het aanleggen van landschapselementen zoals houtwallen. Dit zorgt voor leefgebied voor insecten en vogels.
Om tot meer groenblauwe dooradering te komen is samenwerking met agrariërs nodig.
De provincie Zuid-Holland wil werken aan een toekomstbestendig buitengebied voor wonen, werken, landbouw en recreatie.
Sinds het voorjaar 2023 worden de randvoorwaarden voor een vitaal platteland in de provincie samengebracht in het Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG). Dit richt zich op natuur, water, stikstof en klimaat.
Voor de 5 eilanden in de Zuid-Hollandse Delta is een gebiedsagenda opgesteld met daarin de belangrijkste maatregelen die daar genomen kunnen worden. Voor de Zuid-Hollandse Delta zijn met name de volgende drie maatregelpakketten vanuit het ZH-PLG relevant:
Binnen deze maatregelpakketten zijn verschillende concrete projecten uitgewerkt die vanaf 2025 op de eilanden worden uitgevoerd.
Agrarisch natuurbeheer, waaronder akkerrandenbeheer draagt bij aan soortbescherming voor soorten als de kluut en de patrijs.
Coöperatie Agrarisch Collectief de Zuid-Hollandse Eilanden U.A. heeft als werkgebied de Zuid-Hollandse eilanden Goeree Overflakkee, Voorne-Putten, Eiland van Dordt, IJsselmonde en Zwijndrechtse Waard. Zij faciliteren het volgende agrarische natuurbeheer:
Coöperatie Collectief Hoeksche Waard UA heeft als werkgebied de Hoeksche Waard. Zij faciliteren weidevogelbeheer in het Oudeland van Strijen en akkernatuurbeheer in de rest van het gebied, voornamelijk in de vorm van akkerranden.
Bekijk de projecten